Euskal kultura: negozio aukera da

Eguberri garaietara helduak gara. Azken bi hilabeteetako sariak frenetikoki xahutzera goaz guziak eta bizar xuri itxurako panpinak lerrokatzen dira etxeetako leihoetan behera zilintzo.

Euskal herritarrak, horren guziaren erdian etorki gira gurearekin, tradizioz, dinamika kontsumista eta indibidualista guzi horien kontrakoa. Horren lekuko Olentzeroren pertsonaia bera. Olentzero, gaitzeko potreta: zikina, beltza, zarpaila, mendi zilo batetik etorria, opari gutxi ekartzeaz gain, ikatza banatzen duena. Alta, sinbolo indartsuz betea da, gaurkoak direnak eta izigarri baikorrak.

Nola moldatzen gara honen guziaren berpizten? Tarteka iduritzen zait zinezko aukera alternatiboa baino, izaten dela aukera paraleloa, inguratzen duen guziaz bereiz, multzo baten egitatea izaten dela, zeinetara hurbiltzea galdegiten den, besteengana joateko edo haien zinez erakartzeko egiazko paradak baliatu gabe. Batzuk hizkuntza batean hitz egin eta besteek ulertezina balute bezala.

Iparraldean ez, baina beste leku batzuetan, euskara lan munduan eta panorama orokorrean txertatzen doa, urtez urte. Nola lortzen duten? Bizitzen duten errealitatea horretarako egokiagoa izateaz gain, diskurtso garatzeko frango azkarrak ere direlako. Egona naiz ene lankide kalakari bezain finaren diskurtsoa berriz entzuten, erantzunaren parte handi bat hor egon daiteke (kasu, arima sentsibleentzat, gogorra gerta daiteke):

Duela bizpahiru urte, bideoko hitzaldi honetan egon nintzelarik, ez nuen belarri hain onez entzun: goizegi zelako, ez nuelako dena ulertzen, oroz gainetik erabili argumentazioak suposatzen zuelako hainbeste salatzen dugun gaurko eredua eraldatzea baino, eredu horren integratzea nolazpait, nahiz jasangaitza iduritu, eta zaila zitzaidan pentsatzea hori posiblea zela arimarik saldu gabe. Gaurkoan ere ez zait zait aldebat entzun-erraza egiten. Alta, sistema nekez aldatuko dugunez, behar bada, bitartean, erabiltzen ikasi beharko genuke.

Noizbait, nunbait, euskara, hizkuntza bera eta hiztunak ere, komertziorako eta etekin gehiago egiteko parametro gisa kontsideratzen da, eta araberako argumentuak erabiltzen (etekin ekonomikoena, konkurentziarekin leihakorra izatea, … ), bide batez euskararen erabilera baita euskara eta hiztunenganako kontsiderazioa haunditzeko. Argumentuak ez dira gehiago hiztunaren aldekoak izaten, nagusiaren aldekoak baizik, baina ondorio bera izate aldera.

Hortik, euskararekin eta hizkuntzekin orohar horrelakorik egin badaiteke, zergatik ez beste edozein kultura elementurekin?

Adibidez, Eguberrietako gaiak luze eta zabal jorratu izan dira ipar Euskal Herrian, baina beti euskalgintzako elkarteen eskuetatik eta nagusiki Olentzeroren pertsonaiaren inguruan. Horrek ahalbidetu du lurralde osoan ospakizun zenbait ber piztea. Baina hain ahul nun azkenean bakar batzuen zeregina gertatzen den. Baliteke horren arrazoinetarik bat izana ez dela lortu eguberrietako osotasun bat saltzen, inguratzen gaituen guziaren lotzen egitasmoari.

Zergatik, Baiona bezalako herri batean, zeinetan hainbeste xokoleta eta gozoki egile metatzen diren, ez da oraindik lortu saltzea ikatzik, asukrezko goxoki gisa diot, beste herrialde batzuetan egiten delarik hain komunzki? Zergatik ez da lortu suaren sinbolika guzi hori doi bat gehiago sartzea, urte guziz diru publiko eta pribatu anitz gastatzen delarik mota guzietako argiztapenetan, erridikuluenak barne? Zergatik ezin dira kausitu etxeak apaintzeko pusketeriak doi bat « hemengoagoak » eta zergatik ez lirateke saltegiak berriz jantziko hemengo kolorez (duela zenbait urte hasi zen bezala)?

Nolaz ez da hainbeste Baionako xingar saltzen duten harategietan atxematen txistor gehiago?

Zendako ez da lerratoki artifizial baten antolatzeko erabili diruaren parte bat erabiltzen beste gisa batez?

Eguberri garaiekin ari gara baina edozein sasoin, edozein gairekin, berdintsu da.

Jorratu bada ere, agian ez oraino aski. Behar bada euskal kulturgintzak, langile arruntak baino, beharko lituzke komertzialak enboxatu. Predikatzen duguna, gure etxeetatik haratago hedatzeko eta gure kulturaren onura potentzialak integraraz ditzaten hainbat korporaziori. Norabide arriskutsua izan daiteke, gaiak eskuetatik eskapatuz gero, arima gal baitezakegu, gaiak zentzuz hustu eta folklorizazio haundiago baizik ez eragin. Falta zaiguna, maiz, gure baitako zenbait konplexuren gainditzea da, jendeari mintzatzeko ulertzen duen hizkuntzan, jendearen juntatzeko entzun nahi duenaren bidez. 

Hain zailak diren gaiak aitzina eramateko bidea izan daiteke, gaurko egunean marraren bestaldean jokatzen dutenak, gurearen zerbitzuko juntatuz.

Orduan, gure baitako muga zenbait gainditurik, egin litekeenak ez luke mugarik, juntaturik egonez gero... fin ta tinko.

Argazkia: Olentzero - Basque old man by Caravinagre

Bideoa: 30+10 mintegia - Ahize-AEK by imhelgoibar

Bideoa: Fin ta Tinko- Performance- MAK by Enbatadator